Standardy ochrony małoletnich w pytaniach i odpowiedziach – cz. II

Zespół do Spraw Ochrony Małoletnich przy Ministrze Sprawiedliwości przygotował wyjaśnienia do ustawy o ochronie dzieci. Sprawdź na jakie pytania odpowiedział. W tej części prezentujemy pytania dotyczące sprawdzania w zakresie niekaralności pracowników i osób dopuszczanych do czynności z małoletnimi.

Jakie obowiązki wynikają z art. 21 ustawy o ochronie małoletnich?

Osoby, których rzeczywiste obowiązki w ramach stosunku pracy lub danej działalności są związane z:

• wychowaniem małoletnich,
• edukacją małoletnich,
• wypoczynkiem małoletnich,
• leczeniem małoletnich,
• świadczeniem porad psychologicznych dla małoletnich,
• rozwojem duchowym małoletnich,
• uprawianiem sportu przez małoletnich,
• realizacji zainteresowań przez małoletnich,
• opieki nad małoletnimi

Muszą:

• zostać sprawdzone przez pracodawcę lub organizatora działalności w:
  • Rejestrze z dostępem ograniczonym;
  • Rejestrze osób, w stosunku do których Państwowa Komisja do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15 wydała postanowienie o wpisie w Rejestrze.
• przedstawić (samodzielnie) pracodawcy lub organizatorowi działalności tzw. „informację o karalności”.

Potocznie jest to nazywane „Procedurą sprawdzania”

Czy informacja o karalności wydawana na podstawie art. 21 ustawy o ochronie małoletnich dotyczy wszystkich przestępstw?

Informacja o karalności przedkładana na podstawie art. 21 ustawy o ochronie małoletnich dotyczy wszystkich przestępstw o charakterze seksualnym, wszystkich przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu (np. pobicie, spowodowanie uszczerbku na zdrowiu), przestępstwa znęcania, przestępstwa handlu ludźmi, przestępstw z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

Sprawdza się czy dana osoba popełniła przestępstwo nie tylko w Polsce ale i za granicą. Dlatego jeśli ktoś np. mieszkał za granicą lub jest cudzoziemcem, przedkłada także informację o czynach zabronionych określonych w przepisach prawa obcego odpowiadających wymienionym wyżej przestępstwom z polskiego kodeksu karnego.

Czy procedura sprawdzania z art. 21 ustawy o ochronie małoletnich jest stosowana tylko wobec osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę?

Procedura sprawdzenia jest stosowana niezależnie od tego, czy dana osoba pracuje na podstawie umowy o pracę czy innego rodzaju umowy (umowa zlecenia, umowa o dzieło). Sprawdzeniu podlegają także osoby, które swoje obowiązki wykonują na podstawie ustnych ustaleń.

Nie ma też znaczenia to, czy dana osoba otrzymuje wynagrodzenie.

Kiedy przeprowadzana jest procedura sprawdzania na podstawie art. 21 ustawy o ochronie małoletnich, czy trzeba ją powtarzać?

• Pracodawca lub organizator działalności
• Pracownik lub osoba dopuszczana do działalności

muszą wykonać swoje obowiązki przed zawarciem umowy o pracę lub przed dopuszczeniem do działalności.

Ustawa nie przewiduje powtarzania procedury sprawdzania w trakcie trwania umowy o pracę lub wykonywania działalności.

Co oznacza określenie “dopuszczenie do innej działalności”?

Przez pojęcie “innej działalności” związanej z wychowaniem, edukacją, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi rozumie się każdą sformalizowaną i niesformalizowaną działalność w zakres której będzie wchodził choćby jeden z wyżej wymienionych typów aktywności/zaangażowania/czynności z małoletnimi np. wolontariusz opiekujący się dziećmi.

Jak ustalić czy trzeba sprawdzić pracownika lub osobę dopuszczaną do działalności?

Zawsze należy przeanalizować jakie obowiązki ma dana osoba wykonywać. Nie ma znaczenia nazwa stanowiska.

Jeśli np. Pani sprzątająca oprócz swoich obowiązków dodatkowo, w ramach swojej pracy, pomaga dzieciom ubierać się, spakować tornister, pilnuje dzieci w czasie przerwy, udziela innego wsparcia, to wówczas opiekuje się nimi i trzeba dokonać sprawdzenia zgodnie z art. 21 ustawy. Jeśli takich obowiązków nie ma, to wówczas tego przepisu nie stosuje się.

Czy art. 21 ustawy o ochronie małoletnich ma zastosowanie do rodziców, którzy pomagają w szkole, jeżdżą na wycieczki jako opiekunowie, chodzą na basen?

Rodzic, który jeździ z uczniami na wycieczki lub chodzi z nimi na basen, tak samo jak nauczyciel sprawuje opiekę nad dziećmi. Nie bierze za to wynagrodzenia, tak jak wolontariusz. Zarówno nauczyciel jak i wolontariusz podlegają określonej weryfikacji w zakresie karalności. Tak więc rodzic, który opiekuje się dziećmi także powinien być sprawdzony. Najpraktyczniejszym jest, aby np. na początku roku szkolnego czy półrocza ustalić listę rodziców-opiekunów, dokonać sprawdzenia zgodnie z art. 21 ustawy o ochronie małoletnich, przypomnieć zasady bezpieczeństwa obowiązujące w szkole, przedszkolu itp. i dopiero wówczas dopuścić do działalności, która jest przecież sprawowaniem opieki.

Czy rodzice organizujący festyny przy szkołach, bądź innych placówkach dla dzieci podlegają obowiązkom z art. 21 ustawy o ochronie małoletnich?

Według Ministerstwa Sprawiedliwości z art. 21 ustawy o ochronie małoletnich nie wynika, żeby ustawodawca przewidział stosowanie tego przepisu do sytuacji, gdy rodzice organizują festyn, zabawę, dzień dziecka, zakończenie roku a następnie przychodzą z dzieckiem na to wydarzenie.

Czy procedurę sprawdzania z art. 21 ustawy o ochronie małoletnich trzeba stosować wobec pełnoletnich uczestników kolonii, obozów, uczniów, którzy przebywają na tejże kolonii, obozie, szkole z małoletnimi?

Nie. Procedurę sprawdzania z art. 21 ustawy o ochronie małoletnich stosuje się tylko w przypadkach wymienionych w art. 21 ust. 1 tejże ustawy, czyli jeżeli ktoś jest pracownikiem lub został dopuszczony do działalności polegającej na wychowaniu dzieci, ich leczeniu, opiece nad nimi itp. Pobyt na kolonii, obozie, uczęszczanie do szkoły nie jest ani pracą, ani prowadzeniem działalności.

Czy art. 21 czy dotyczy również przedsiębiorców, u których realizowane są praktyki zawodowe dla uczniów techników. Chodzi dokładnie o pracowników wyznaczonych przez pracodawcę do pełnienia roli opiekuna praktyki?

Procedura sprawdzania z art. 21 ustawy o ochronie małoletnich jest stosowana zawsze w przypadku zatrudniania lub dopuszczania danej osoby do innej działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nim.

Wskazany art. 21 ustawy nie przewiduje odstępstw (wyjątków) od jego stosowania ze względu na formę prawną przedsiębiorstwa, w tym prowadzonej działalności. Dla ustalenia aktualizacji obowiązków z art. 21 ustawy, istotnym jest natomiast czy dana osoba, jako pracownik lub działając na innej podstawie, ma prowadzić działalność edukacyjną, wychowawczą, opiekuńczą, itp., bądź mieć powierzone takie obowiązki jako pracownik.

W przypadku praktykanta mamy do czynienia z działalnością edukacyjną, którą w stosunku do niego prowadzi opiekun praktyk. Opiekun może być zatrudniony np. na stanowisku mechanika a dodatkowo może mu zostać powierzona działalność edukacyjna – opieka nad praktykantem, która polega na przyuczeniu praktykanta do zawodu. Z tego wglądu, zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwości, wobec tegoż opiekuna praktyk znajduje zastosowanie art. 21 ustawy.

Warto dodać, że organizacje praktyk reguluje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu (Dz. U. z 2019 r. poz. 391). Zgodnie zaś z § 4 ust. 2 ww. rozporządzenia Zajęcia praktyczne organizuje się dla uczniów i młodocianych w celu opanowania przez nich umiejętności zawodowych niezbędnych do podjęcia pracy w danym zawodzie, a w przypadku zajęć praktycznych odbywanych u pracodawców, w tym na zasadach dualnego systemu kształcenia – również w celu zastosowania i pogłębienia zdobytej wiedzy i umiejętności zawodowych w rzeczywistych warunkach pracy.

Jak uzyskać zaświadczenie z Krajowego Rejestru Karnego?

Informację z KRK można uzyskać składając wniosek:

• osobiście lub pocztą, za pomocą formularza „Zapytanie o udzielenie informacji o osobie” – szczegółowe informacje znajdują się na stronie: Uzyskiwanie informacji z Krajowego Rejestru Karnego drogą tradycyjną,
• za pomocą platformy e-KRK – szczegółowe informacje znajdują się na stronie: Uzyskiwanie informacji z Krajowego Rejestru Karnego drogą elektroniczną.

Jaki cel uzyskania informacji wskazać we wniosku?

“W punkcie 13 formularza (Zakres danych, które mają być przedmiotem informacji o osobie) wpisz:

• w zakresie przestępstw określonych w rozdziale XIX i XXV Kodeksu karnego, w art. 189a i art. 207 Kodeksu karnego oraz w ustawie z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2023 r. poz. 1939) lub za odpowiadające tym przestępstwom czyny zabronione określone w przepisach prawa obcego,

albo:

• art. 21 ust. 3 ustawy z 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich (Dz. U. z 2024 r. poz. 560)”.

Czy wydanie zaświadczenia jest płatne?

Opłata za zaświadczenie wynosi, dla wniosku składanego:

• osobiście lub pocztą – 30 zł,
• przez Internet – 20 zł.

W przypadku konieczności pozyskania również informacji z rejestru karnego państwa zamieszkiwania/obywatelstwa nie jest pobierana dodatkowa opłata (bez względu na liczbę krajów, z których ta informacja zostanie uzyskana).

Więcej informacji znajdziesz na stronie Krajowego Rejestru Karnego w zakładce: Opłaty.

Kto powinien zapłacić za wydanie zaświadczenia?

Za wydanie informacji z KRK płaci osoba, która będzie pracować lub wykonywać działalność związaną z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich lub opieki nad nimi.

Jak długo ważne jest zaświadczenie?

Informacja z KRK nie ma terminu ważności. Dane w KRK mogą się szybko zmieniać. Należy więc złożyć aktualne zaświadczenie przed nawiązaniem stosunku pracy lub przed dopuszczeniem do działalności.

Jak zdobyć informację z rejestrów karnych innych państw niż państw Unii Europejskiej?

Jeśli masz obywatelstwo innego państwa albo w ciągu ostatnich 20 lat mieszkałeś lub mieszkałaś (miejsce zamieszania) w innym państwie – musisz samodzielnie zdobyć zaświadczenie również z tego państwa. Zaświadczenie musi potwierdzać, że nie jesteś osobą skazaną za przestępstwa tożsame z tymi, których dotyczy zaświadczenie z polskiego Krajowego Rejestru Karnego.

Musisz samodzielnie sprawdzić, czy dane państwo prowadzi podobny rejestr karny. Najprostsze jest zapytać o to w konsulacie danego państwa. Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowuje także informacje o rejestrach w innych państwach. Jeśli dane państwo nie zbiera takich informacji i nie prowadzi rejestru – musisz również złożyć pracodawcy lub osobie, która dopuszcza Cię do działalności oświadczenia. Wskaż w nich:

• w  ……. (państwie) nie istnieje odpowiedni rejestr, z którego można uzyskać informacje z zakresu przestępstw wymienionych w art. 21 ustawy;
• „nie byłam/nie bylem prawomocnie skazana/skazany w ……………………za czyny zabronione odpowiadające przestępstwom określonym w rozdziale XIX i XXV Kodeksu karnego, w art. 189a i art. 207 Kodeksu karnego oraz w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii oraz nie wydano wobec mnie innego orzeczenia, w którym stwierdzono, iż dopuściłam się/dopuściłem takich czynów zabronionych.
• nie mam obowiązku wynikającego z orzeczenia sądu, innego uprawnionego organu lub ustawy stosowania się do zakazu zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności, związanych z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi.

Oczywiście oświadczenie takiej treści możesz złożyć tylko wtedy gdy jest to zgodne z prawdą.

•  „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia”. To jest klauzula, która oznacza, że rozumiesz, że oświadczenie składasz pod rygorem odpowiedzialności karnej.

Jak można uzyskać informację z rejestrów karnych państw Unii Europejskiej oraz Wielkiej Brytanii?

Jeśli posiadasz obywatelstwo RP lub innego państwa członkowskiego UE oraz jeśli mieszkasz/mieszkałeś w jednym z tych państw, przysługuje Ci prawo do złożenia do KRK wniosku o informację zawartą w rejestrze karnym innego państwa UE.

Jednakże w sprawach, które nie dotyczą postepowania karnego, to państwa członkowskie decydują, czy udzielą informacji ze swoich rejestrów karnych. Z tego powodu sugerujemy zwrócić się bezpośrednio do danego rejestru państwa członkowskiego.

W związku z wyjściem Wielkiej Brytanii z UE, KRK nie pośredniczy w uzyskiwaniu informacji z rejestru brytyjskiego w przypadku wniosków składanych przez obywateli innych krajów niż Wielkiej Brytanii.

Więcej informacji można znaleźć na stronie KRK w zakładce: Uzyskiwanie informacji za pośrednictwem systemu informatycznego ECRIS – Krajowy  Rejestr Karny – Portal Gov.pl (www.gov.pl).

W jaki sposób pracodawca lub organizator działalności ma udokumentować, że dokonał sprawdzenia w Rejestrze oraz że okazano mu informacje w zakresie przestępstw wymienionych w art. 21 ustawy o ochronie małoletnich?

Pracodawca lub inny organizator załącza wydrukowaną informację do akt osobowych pracownika albo dokumentacji dotyczącej osoby dopuszczonej do działalności.

Czy są wyjątki od realizacji obowiązków wymienionych w art. 21 ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich?

Wykonanie obowiązków nie jest wymagane przed dopuszczeniem do działalności:

• członka rodziny małoletniego np. babci, dziadka,
• osoby znanej osobiście rodzicowi małoletniego albo przedstawicielowi ustawowemu małoletniego (czyli opiekunowi) np. dobrej znajomej, zaprzyjaźnionej sąsiadki.

Pamiętaj: Wyjątek ten dotyczy sytuacji, gdy to rodzic albo przedstawiciel ustawowy dopuszczają ciocię, koleżankę do działalności (np. powierzają opiekę nad dzieckiem).

Czy osoby, które zostały sprawdzone na podstawie przepisów obowiązujących do 15 lutego 2024 r., muszą być sprawdzone ponownie?

Nie, nowe zasady dotyczą tylko osób, z którymi są zawierane umowy o prace lub które są dopuszczane do działalności od 15 lutego 2024 r. Nie trzeba sprawdzać już zatrudnionych osób – chyba że zmienia się ich umowa o pracę lub rodzaj działalności, którą mają prowadzić.

Czy sprawdzanie karalności na podstawie art. 21 ustawy o ochronie małoletnich to są standardy ochrony małoletnich?

Nie. Przepisy dotyczące sprawdzania:

• w Rejestrze z dostępem ograniczonym, lub Rejestrze osób, w stosunku do których Państwowa Komisja do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15
• danych o karalności

są odrębne od przepisów dotyczących standardów ochrony małoletnich.

Procedura sprawdzania opisana w art. 21 ustawy o ochronie małoletnich może być włączona do dokumentu standardy ochrony małoletnich tworzonych w danej placówce/działalności.